کلام نور

رسول گرامی خدا (صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

کسیکه برای رضای خدا اذان می گوید ، ما دامیکه مشغول گفتن اذان است مانند شهیدی است که در خون خود می غلطد  و هر تر و خشکی که صدای او را می شنود (جملات) او را تصدیق می کند و هنگامی که می میرد موجودات زمین متعرض جنازه او نمی شوند ...

مستدرک الوسایل جلد4 صفحه 22 حدیث 4078

[ مباحث این ضمیمه بر اساس فتاوی حضرت امام تنظیم شده است ]

احکام

1. برای مرد و زن مستحب است پیش از نمازهای یومیه اذان و اقامه بگوید ولی پیش از نماز عید فطر و قربان مستحب است سه مرتبه بگوید «الصّلاة» و در نمازهای واجب دیگر (مانند نماز میت) سه مرتبه الصّلاة را به قصد رجا بگوید.

2. اذان هجده جمله است : اَللهُ اَکْبَرُ (4مرتبه) ، اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلَّا الله ، اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله ،   حَیِّ عَلَی الصَّلوة ، حَیِّ عَلَی الْفَلاح ، حَیِّ عَلی خَیْرِ العَمَل ، اَللهُ اَکْبَرُ،لا اِلهَ اِلَّا الله هر یک (2مرتبه)

3. اقامه مشتمل بر هفده جمله است یعنی دو مرتبه اَللهُ اَکْبَرُ از ابتدای اذان و یک مرتبه لا اِلهَ اِلَّا الله از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حَیِّ عَلی خَیْرِ العَمَل باید دو مرتبه قَدْ قامَتِ الصَّلوة اضافه شود.

4. عبارت «اَشْهَدُ اَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ الله» جزء اذان و اقامه نیست ولی خوب است بعد از جمله اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله به قصد قربت گفته شود.

5. اذان و اقامه باید به عربی صحیح گفته شود ، بنابراین اگر به عربی غلط بگوید و یا به جای یک حرف حرف دیگری را بگوید و یا ترجمه اذان و اقامه را به فارسی بگوید صحیح نیست.

6. اذان و اقامه باید بعد از داخل شدن وقت نماز گفته شود و اکر از روی عمد یا فراموشی پیش از وقت گفته شود باطل است.

7. بین جمله های اذان و اقامه نباید خیلی فاصله شود و اگر بین آنها بیشتر از معمول فاصله بیاندازد ، باید دوباره آن را از سر بگیرد.

8. اقامه باید بعد از اذان گفته شود و اگر قبل از اذان ، اقامه گفته شود صحیح نیست.

9. اگر کلمات اذان و اقامه را بدون ترتیب بگوید مثلاً « حَیِّ عَلَی الْفَلاح» را قبل از « حَیِّ عَلَی الصَّلوة» بگوید باید از جایی که ترتیب به هم خورده ، دوباره بگوید.

10. باید بین اذان و اقامه فاصله نیافتد و اگر بین آنها به قدری فاصله بیافتد که اذانی را که گفته ، اذانِ این اقامه حساب نشود ، مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود ، مستحب است دوباره برای آن نماز ، اذان و اقامه بگوید.

11. غنا در اجرای اذان و اقامه یعنی آنکه صدا را بگونه ای در گلو بیاندازد که حالت آواز به خود گرفته و مناسب مجالس لهو و خوش گذرانی شود حرام است.

12. هنگامی که نمازگزار برای نماز ظهر و مغرب اذان و اقامه می گوید و نماز ظهر و مغرب را می خواند و بلافاصله نماز عصر و یا عشاء را شروع می کند لازم نیست برای نماز عصر و عشاء اذان بگوید.

13. در صورتی که نافله مغرب و ظهر خوانده شود بنابر اقوی اذان ساقط می شود (بر خلاف تسبیحات و تعقیبات کوتاه)

14. اگر برای نماز جماعتی اذان و اقامه گفته شود کسی با آن جماعت ملحق می شود نباید برای نماز خود اذان و اقامه گوید.

15. اگر برای خواندن نماز جماعت به مسجد برود و ببیند جماعت تمام شده تا وقتی که صفها به هم نخورده و جمعیت متفرق نشده نمی تواند برای نماز خود اذان و اقامه بگوید.

16.  اذان و اقامه نماز جماعت را باید مرد بگوید ، ولی در جماعت زنان اگر زن اذان و اقامه بگوید کافی است.

17. کسیکه گفتن اذان و با اقامه و با هر دو را فراموش کرده و داخل نماز شده ، اگر قبل از رسیدن به رکوع متوجه شود ، می تواند نماز را بشکند و پس از گفتن اذان و اقامه دوباره بخواند.

مستحبات اذان و اقامه

رعایت موارد ذیل در هنگام گفتن اذان و اقامه مستحب است:

1. رو به  قبله بودن.

2. ایستادن.

3. وضو داشتن.

4. سکوت در اثناء اذان و اقامه (لازم به ذکر است سخن گفتن بعد از گفتن قَدْ قامَتِ الصَّلوة در نماز جماعت مکروه هست).

5. عدم حرکت هنگام اقامه.

6. گذاشتن انگشتان در گوش در هنگام گفتن اذان.

7. بلند گفتن اذان و اقامه و کشیدن جملات اذان.

8. فاصله انداختن بین اذان و اقامه با انجام یک سجده و یا لحظه ای نشستن و ی برداشتن یک قدم و یا گفتن ذکر و یا لحظه ای سکوت.

9. مستحب است کسیکه برای گفتن اذان معین می کنند عادل ، وقت شناس و دارای صدایی رسا بوده و اذان را در جایی بلند بگوید.[1]

کلام نور

قالَ رَسُولُ اللهِ(صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ):

اِذا قالَ المُعَلِّمُ لِلصَّبِیِّ ؛ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ، فَقالَ الصَّبِیُّ : بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ، کَتَبَ اللهُ بَرائَةٌ لِلصَّبِیِّ و بَرائَةٌ لِاَبَوَیْهِ و بَرائَةٌ لِلْمُعَلِّمِ .

حضرت رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) می فرمایند:

هنگامی که معلّم به کودک می گوید بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (و آنرا به کودک آموزش می دهد) و کودک (نیز یاد گرفته و) می گوید بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ خداوند یک امان نامه (از آتش دوزخ) به کودک و یک امان نامه به والدین او و یک امان نامه به معلّم می دهد.

قرآن در احادیث اسلامی ، اثر جعفر خوشنویس صفحه 67  

مقدمه

محافل و مجالس قرآن کریم یکی از مقدس ترین اجتماعاتی است که توسط پیروان آئین الهی اسلام برگزار می گردد. افزون بر اینکه اسلام به حضور افراد در اجتماعات سیاسی و عبادی توجه خاصی داشته و پیروان خود را از گوشه گیری افراطی و عزلت گزینی منفی باز می دارد ، تقدس علم آموزی و آموزش محتوای غنی معارف قرآن کریم نیز قداست و اهمیت محافل قرآنی را دو چندان نموده است. در روایات بیشماری از حضرات معصومین(علیهم السلام) از مقام طالبان دانش و معلمان به ویژه آموزگاران قرآن کریم تمجید شده است. در این درس به پاره ای از احکام مربوط به برگزاری جلسات قرآن کریم ، ارتباطات بانوان و آقایان در مجالس قرآنی و برخی از احکام در این باره اشاره می شود.

احکام

1. مکان برگزاری جلسات قرآن کریم باید مباح باشد و تشکیل جلسات قرآنی در مکان غصبی حرام است[1].

2. برگزاری جلسات قرآن کریم نباید با برگزاری مراسم نماز جماعت تزاحم و تداخل داشته باشد و در صورت تداخل ، برگزاری نماز جماعت مقدم است[2].

3. اعضای هیأت امنای مسجد و یا حسینیه هر چند که از طرف واقف مکان ، تولیت شرعی داشته باشند شایسته نیست بدون دلیل با برگزاری جلسات و محافل قرآنی مخالفت نمایند. اما در صورت مخالفت ، رعایت نظر آنها لازم است[3].

4. خواندن قرآن با صدای بلند در مکانهای عمومی و در صورتی که موجب آزار و اذیت دیگران شود جایز نیست[4].

5.تبدیل و فروش قرآنهایی که برای مساجد یا جلسات قرآن وقف شده اند تا موقعی که قابل استفاده هستند جایز نیست[5].

6. در جلسات آموزش قرآن به کودکان جلوگیری کردن از تماس آنها با آیات قرآن (با توجه به اینکه غالباً بدون وضو در جلسات شرکت می کنند) لازم نیست ولی اگر حرکات آنها به گونه ای باشد که موجب بی احترامی به قرآن شود باید از آن جلوگیری کرد[6].

7. مزد گرفتن برای آموزش قرآن به دیگری جایز است ، ولی برایِ آموزشِ آن مقدار از قرآن که واجب است در نماز خوانده شود (مانند آموزش قرائت صحیح سوره حمد و سوره ای که پس از حمد خوانده می شود) ، اشکال دارد[7].

8. گرفتن اجرت در برابر تلاوت قرآن کریم جایز است[8].

روابط زن و مرد در محافل و مراکز قرآنی

1) خانمها می توانند با نامحرم صحبت نمایند مشروط به آنکه:

   الف. به قصد لذت و ریبه نباشند.

   ب. صدای خود را نازک و رقیق نکنند.

   ج. ترس از افتادن به گناه نباشد[9].

2) صحبت کردن خانمها با نامحرم جز در موارد ضرورت مکروه هست[10].

3) خانمها نباید در هنگام صحبت کردن با نامحرم صدای خود را رقیق و نازک کنند بگونه ای که اگر در دل مخاطب مرضی باشد او را به خود جلب کند ، اگر چه درباره مطالبی عادی صحبت کنند[11].

4) خواندن قرآن توسط خواهران در مقابل نامحرم اگر چه با صوت باشد اشکال ندارد مشروط بر آنکه موجب تحریک و مفسده نشود[12].

5) گوش دادن به تک خوانی زنان با توجه به اینکه بصورت غالب مفسده در پی دارد جایز نیست هر چند که موجب تحریک نشود[13].

6) همخوانی زنان همچنین شنیدن آن برای نامحرم با توجه به اینکه عموماً موجب مفسده است جایز نیست[14].

نمودار چکیده مطالب

استفتائات ویژه

اگر دانش آموزی در امتحانات با تقلب نمره قبولی کسب کند و به مرحله بالاتر برود و از مزایای آن استفاده کند حکم استفاده از این مزایا چیست؟

پاسخ مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی: شرعاً نمی تواند از این مزایا استفاده کند.

در فرض قبل ، اگر در مرحله بالاتر به تعداد مشخص و محدودی نیاز باشد و این فرد [با تقلب] حق دیگری را از بین ببرد چه حکمی دارد؟

پاسخ مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی: باید مطلب را بگوید و دیگری را از حقش محروم نکند.

جامع المسائل آیت الله العظمی فاضل لنکرانی ج اول صفحه 628

پرسشهای درس

1. در برگزاری جلسات قرآن کریم به چه نکاتی باید توجه کنیم؟

2. آیا می توان قرآنهای فرسوده وقفی را که قابل استفاده نیستند را با قرآنهای نو عوض کنیم؟

3. آیا اساتید مرد می توانند داوری مسابقات صوت و لحن خواهران را بر عهده بگیرند؟(نظر مراجع عظام را شرح دهید)

4. نظر مراجع گرامی تقلید شما درباره خواندن تواشیح توسط خواهران در مقابل آقایان چیست؟

بیشتر بدانیم

حفظ حریم میان زن و مرد یکی از مواردی است که در قرآن کریم بارها مورد تأکید قرار گرفته است با مراجعه به تفسیر آیات سوره نور آیات 30 ، 31 ، 58 تا 60 و نیز سوره مبارکه احزاب آیات 32 و 59 در این باره این احکام الهی را بیشتر مطالعه نمایید. درباره ابعاد دیگر احکام روابط زن و مرد به کتاب «احکام روابط زن و مرد» اثر حجت الاسلام سید مسعود معصومی مراجعه فرمایید.

کلام نور

إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی

همانا منم خدای یکتا که هیچ خدایی جز من نیست ، پس مرا عبادت کن و نماز را برای یاد کردن من بر پا دار.

 سوره مبارکه طه آیه 14

*مقدمه

تلاوت قرآن عملی بسیار پسندیده و مورد تأکید اولیاء دین است و هر فرد بسته به معرفت و شناخت خود از این کتاب حیات بخش ، با برنامه ریزی و اختصاص زمان مناسب به تلاوت آیات آن می پردازد ولی در هر صورت قرائت قرآن ، بخشی از چارچوب نماز را تشکیل می دهد. بعبارت دیگر ، هر فرد معتقد و دین باور در کنار برنامه روزانه خود برای تلاوت آیات قرآن کریم که به دلخواه خود تنظیم و اجرا می نماید ، هر روز ملزم است حداقل یکصد آیه از قرآن کریم را در نماز تلاوت کند[1] و این خود باعث توجه بیشتر مسلمانان به قرآن کریم می شود. امام رضا (علیه السّلام) در حدیثی می فرمایند: «مردم به قرائت (قرآن) در نماز امر شده اند تا مبادا قرآن مهجور و ضایع گردد و از (بی توجهی) محفوظ گردیده و مد نظر قرار گیرد و از بین نرفته و از خاطره ها محو نشود و بخاطر این (نماز) با سوره حمد و نه سُوَر دیگر آغاز می گردد چرا که هر آنچه از خوبی و حکمت در قرآن و هر کلام دیگری جمع شده باشد ، به اندازه (محتوای) سوره حمد نمی شود ...»[2] هر چند خواندن قرآن، فی نفسه، عملی مستحب است، اما فراگیری قرائتِ صحیح سوره هایی که باید در نماز خوانده شود بر هر مسلمانی واجب است.

از این رو در این درس به گوشه ای از احکام قرائت در نماز اشاره خواهیم کرد. لازم به ذکر است از آنجایی که تمام اذکار نماز باید به صورت صحیح خوانده شود، خوانند? گرامی نباید تصور کند، خواندن صحیح حمد و سوره برای بجای آوردن یک نماز صحیح کافی است ، بلکه لازم است با مراجعه به کتابهای احکام و استفاده از تجربیات مربیان و اساتید محترم قرآن کریم، قرائت صحیح اذکار مختلف نماز مانند رکوع، سجده، تشهد و ... را فرا گرفت.

*احکام

1) در رکعت اوّل و دوّم نمازهای واجب یومیه، انسان باید اوّل سوره حمد و بعد از آن یک سور? کامل را بخواند.[3]

2) در نمازهای مستحبی خواندن سوره لازم نیست ، هر چند آن نماز بخاطر نذر کردن واجب شده باشد ولی در نمازهای مستحبی خاص ، که در روایات خواندن سوره مخصوصی در آن سفارش شده است (مانند نماز وحشت) اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار کرده باشد باید همان سوره را بخواند.[4] 

3) اگر وقت نماز تنگ باشد یا انسان ناچار باشد که سوره را نخواند مثلاً بترسد که اگر سوره را بخواند دچار صدمه مالی و یا جانی شود، نباید سوره را بخواند و اگر در کاری عجله داشته باشد می‌تواند سوره را نخواند.[5]

4) اگر سوره را عمداً قبل از حمد بخواند نماز باطل است و اگر اشتباهاً سوره را قبل از حمد بخواند در بین آن یادش بیاید باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد، سوره را از اوّل بخواند.[6]

5) اگر حمد و سوره یا یکی از آنها را فراموش کند و بعد از رسیدن به رکوع بفهمد نماز صحیح است.[7]

6) اگر پیش از آنکه برای رکوع خم شود بفهمد که حمد و سوره را نخوانده باید بخواند و اگر بفهمد سوره را نخوانده فقط باید سوره را بخواند ولی اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده باید اول حمد و بعد آز آن دوباره سوره را بخواند و نیز اگر خم شود و پیش از آن به رکوع برسد ، بفهمد حمد و سوره ، یا تنها سوره را نخوانده باید بایستد و به همین دستور عمل کند.[8]

7) دو سور? «ضحی» و «انشراح» و همچنین دو سور? «فیل» و «قریش» در نماز یک سوره حساب می‌شود.[9]

8) اگر نمازگزار در نماز واجب یکی از چهار سوره ای را که سجده واجب دارد از روی عمد بخواند نمازش باطل می شود.[10]

9) در نمازهای مستحبی می توان بخشی از یک سوره و یا دو یا چند سوره را قرائت نمود.[11]

10) اگر در نماز غیر از سوره «توحید» و «کافرون» سوره دیگری بخواند تا به نصف نرسیده می تواند رها کند و سوره دیگری بخواند.[12]

11) اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره «توحید» و یا «کافرون» شود نمی تواند آنرا رها کرده و سوره دیگری بخواند.[13]

12) اگر مقداری از سوره را فراموش کند یا از روی ناچاری مثلاً بخاطر تنگی وقت یا دلیل دیگر نشود سوره را اتمام کند می تواند سوره را رها کند و سوره دیگری بخواند ، هر چند که از نصف سوره گذشته باشد و یا اینکه مشغول خواندن سوره «توحید» و یا «کافرون» باشد.[14]

13) بر مردان واجب است تمامی کلمات حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء (حتی حروف آخر کلمات) را با صدای بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخواند.[15]

14) بانوان می توانند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند یا آهسته بخوانند ولی اگر نامحرم صدایشان را بشنود بنابر احتیاط واجب باید حمد و سوره را آهسته بخوانند.[16]

15) اگر در جائیکه باید نماز را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند و یا در جائیکه باید آهسته بخواند عمداً بلند بخواند نماز باطل است.[17]

16) اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسأله در جائیکه باید نماز را بلند بخواند آهسته بخواند و یا به عکس ، نمازش صحیح است. اگر بین قرائت حمد و سوره بفهمد اشتباه کرده لازم نیست مقداری را که خوانده دوباره بخواند.[18]

17) معیار در تحقق قرائت قرآنی و سایر اذکار نماز و صحت آن اینستکه ، آنها را طوری بگوید که اگر مانع خارجی مانند سرو صدا و همهمه نباشد صدای خودش را بشنود.[19]

اشاره

الف) معیار در تحقق جهر (صدای بلند) یا اخفات (صدای آهسته) که در مسائل بالا ذکر شده ، ظاهر شدن جوهره صدا و عدم آن می باشد.[20]

ب) واجب است پس از اتمام سوره حمد و قبل از شروع به خواندن بسم الله الرحمن الرحیم ، سوره مد نظر را مشخص نماید (چرا که بسم الله در هر سوره مختص به همان سوره است) و اگر پس از گفتن بسم الله برای شروع کردن یک سوره از خواندن آن سوره منصرف شد باید بسم الله را به نیت سوره دیگر تکرار نماید.[21]

نمودار چکیده مطالب

استفتائات ویژه

آیا در نماز واجب است بعد از حمد یک سوره کامل خوانده شود؟ یا تلاوت مقداری از قرآن کریم کافیست؟ در فرض اول آیا بعد از قرائت سوره جایز است آیات قرآنی خوانده شود؟

 پاسخ مقام معظم رهبری (دام ظله العالی): در نمازهای واجب یومیه قرائت آیاتی از قرآن کریم]یعنی بخشی[ از سوره کامل مُجْزی

]و کافی[ نیست ولکن قرائت بعض آیات پس از قرائت]حمد و یک [سوره کامل به عنوان قرآن اشکال ندارد.

استفتائات مقام معظم رهبری ج اول سؤال 483

پرسشهای درس

1ـ در چه مواردی برای نمازگزارنخواندن سوره پس ازحمداشکالی ندارد؟ مثالی بزنید.

2ـ در مورد قرائت سوره توحید و کافرون در نماز چه حکمِ اختصاصی وجود دارد آنرا بنویسید.

3ـ اگر کسی بخاطر فراموشی در نماز صبح تمام یا بخشی از حمد و سوره را با صدای آهسته بخواند نمازش چه حکمی دارد؟

4ـ ملاک در آهسته یا بلند خواندن نماز چیست؟

بیشتر بدانیم

برخی از مستحبات قرائت عبارتند از :

1. در رکعت اول پیش از قرائت سوره حمد با صدای آهسته استعاذه نماید.

2. در دو رکعت اول نماز ظهر و عصر بسم الله الرحمن الرحیم را با صدای بلند بگوید.

3. ترتیل و شمرده ادا کردن کلمات

4. وقف در انتهای آیات

5. توجه به معانی آیات قرآن کریم

6. خواندن سوره هایی که در روایات اهل بیت خواندن آنها در نمازهای واجب سفارش شده است (برای آشنایی با این سوره ها به کتاب عروه الوثقی ج1 ص508 باب مستحبات قرائت مراجعه فرمایید)

7. گفتن الحمد لله رب العالمین پس از اتمام حمد در نماز فرادی و جماعت بوسیله مأموم

8. در تمام نمازها در رکعت اول سوره قدر و در رکعت دوم سوره توحید را بخواند

  برخی از مکروهات قرائت عبارتند از :

1. نخواندن سوره توحید در نمازهای پنجگانه

2. خواندن یک سوره مشخص در هر دو رکعت (البته سوره توحید از این قاعده مستثنی است و می توان آنرا در  تمامی نمازها تکرار کرد)

3. خواندن سوره توحید با یک نفس

 برگرفته از کتاب عروه الوثقی ج1 ص507 تا 510  فصل قرائت